تهذیب و تزکیه در قرآن

مفهوم کلّی تهذیب و تزکیه عبارت از تطهیر و پاکسازی نفس از اخلاق ناپسند و صفات رذیله، و آراستن آن به فضایل می باشد. تهذیب و تزکیه به عنوان یکی از واجبات، موجب رستگاری انسان و بالا رفتن انگیزه برای اکتساب اخلاق الهی است، که بدون تزکیه امکان ندارد. مهم تر از همه، توجّه به هدف اساسی بعثت انبیای الهی، اهمّیت و جایگاه تهذیب و تزکیه در قرآن را مشخص می کند. در این راستا، روش فلسفی و عقلی که ویژگی آن تکیه بر اعتدال میان قوای چهارگانه نفس می باشد، و همچنین روش عرفانی که توجه خاص به روابط انسان با خدا دارد، و روش نقلی که برگرفته از کلام معصومین(ع) بوده و به دور از هرگونه خطا می باشد، از روش های تزکیه و تهذیب به شمار می روند، که هر یک از آن ها دارای امتیازات و نکات برجسته ای است. از نگاه قرآن و روایات، شناخت نفس و خدا، عبرت آموزی، موعظه، توبه، ذکر، تقوا و ایمان، هرکدام در مراحل و مراتب خود از عوامل تزکیه و تهذیب بوده، و راهی برای خودسازی می باشد. جهل و نادانی، تکبّر و استکبار، کفر و نفاق و رذایل اخلاقی که هرکدام از آن ها سرچشمه بسیاری از گناهان و اخلاق ناپسند می باشد، از موانع و آفات تهذیب و تزکیه است که انسان باید در برطرف کردن آن ها تلاش کند؛ و در غیر این صورت، به مقصد نخواهد رسید. با توجّه به آیات قرآن که در باب تهذیب و تزکیه آمده است، افزایش رزق و روزی، محبوبیت نزد خدا و آرامش روحی و روانی مومنان و دوستان خدا و صاحبان نفس مطمئنّه را می توان از آثار و ثمرات دنیوی تهذیب دانست. همچنین کمال، سعادت، قُرب الی الله و همنشینی با خوبان، از آثار اُخروی تهذیب و تزکیه است. پیشنهاد می شود که تحقیق بیشتری در مورد عوامل و موانع تهذیب از نگاه روان شناختی و شناخت نفس و ابعاد آن در قرآن صورت بگیرد.